Bannawag
Okeyka, Apong!
Dagiti Tawid a Sirib ken Adal
If you happen to touch a hot object, immediately press your affected fingers against your ear lobes.
No nasinit ti imayo, wenno nakaiggemkayo iti napudot, dagus a yiggemyo daytoy kadagiti piditpidityo. Apay?
By so doing you transfer the heat and get refreshed. The earlobe is usually cooler than any part of the body, so with the whole ear which works on the principle of a radiator. That’s why people who flare up develop red ears. (Pulang pula ang tainga). It is the same way the rabbit releases heat through their large ears. The earlobe is also less sensitive because it has fewer nerves and blood vessels – which explains the universal practice of earlobe piercing and wearing of earrings.
Mayakar ngamin ti pudot iti piditpidit. Kadawyan a nalamlamiis ti piditpidit ngem iti uray ania a paset ti bagi, uray ti mismo a lapayag.
Daytoy met lapayag ti agserserbi a “radiator” ti bagi. Ta no agpupungtot ti tao, lumabaga dagiti lapayagna. Ket no ti piditpidit ti nabara, ay, talaga a nakaron ti pungtotna. Isu dayta kunkunatayo a “nabara ti piditpiditna”.
Iti biang dagiti kuneho, dagiti dadakkel a lapayag ti pagiruaranda iti pudot ti bagida.
Nakapkapsut met ti panagriknana dagiti piditpidit ta basbassit dagiti urat ditoy. Isu daytoy ti rason a ditoy ti kadawyan a pagtebbengan ken pakaisab-itan dagiti aritos. Ammo da Apongtayo dayta. Idi pay punganay nga ar-aramidenda dayta.
Tapno saan a mabtak ti baso no makargaan iti napudot a danum, ikkan daytoy iti kutsara. Apay?
To prevent glass from breaking, a spoon is placed before pouring the hot liquid.
Sudden heat may cause glass to break. To cushion this effect, the spoon absorbs heat faster, in fact it attains higher temperature than glass or porcelain (china) does.
This principle is also applied when cooking meat. Meat becomes tender in a shorter time by putting spoon or fork in the cooking pot. Metal absorbs more heat that elevates the temperature of boiling water, which normally remains at 100 degrees centigrade (Celsius).
Bettaken ngamin ti pettat a pudot ti baso. Tapno maliklikan, maipan ti kutsara ta napartak ngamin ti panangigupna iti pudot. Kinapudnona, ad-adu a pudot ti maigupna ngem iti baso wenno porselana.
Isu nga adda dagiti agpalukneng iti karne a mangipan iti kutsara wenno tinedor iti kaldero wenno kaserola. Nadardaras a lumukneng ti karne. Ad-adu ngamin a pudot ti sagepsepen ti metal ket nayonanna ti pudot ti agburburek a danum. Agpatingga laeng ngamin iti 100 degress centigrade (Celsius) ti agburburek a danum. Siempre, no manayonan iti metal, napudpudot! —O
Apay nga Ikkan ni Apong iti Asin ti Kelleb no Agluto?
NO maitipon ti asin iti yelo, ad-adda a bumaba ti temperatura ti yelo ken agbayag ti lamiisna.
Salt is added to ice to lower temperature and keep coolness longer.
This is a common practice in the province where refrigeration is not available. Observe how local ice cream is made, and how fish, meat and other products keep longer in ice boxes by adding salt in ice. The salt must not mix with the commodity though.
The principle is that water freezes at 0 degree Celsius. With salt the temperature drops to some degrees below zero because saltwater has higher latent heat than freshwater. It means that it requires lower temperature in order to separate the salt compound from water. This explains the subzero temperature of arctic and Antarctic seas.
On the other hand, salt absorbs more heat than water and other substances and materials. This explains why rice cooks faster when salt is placed on the pot’s cover.
Kadawyan daytoy kadagiti away a manmano ti repriheradurana (prigidir, kuna ti dadduma).
Kitaenyo no kasano nga agaramidda iti ice cream iti away, ken no kasano ti kabayag dagiti ikan, karne ken dadduma pay a taraon kadagiti ice box— ta ti yelo ditoy, nanayonan iti asin. Saan ketdi koma a maitipon wenno maiwarakiwak ti asin iti taraon.
Ti ngamin danum, aglamiis laeng agingga iti 0 degree Celsius. No manayonan iti asin, bumaba ti temperaturana iti sumagmamano a degree a nababbaba ngem iti zero wenno agbalin a “below zero degree”. Nangatngato ngamin ti latent heat ti saltwater ngem iti gagangay a danum. Kayatna a sawen, masapul ti nababbababa a temperatura tapno maisinam ti asin (salt compound) iti danum.
Daytoy ti mangilawlawag no apay a nababbaba ngem iti zero degree ti temperatura kadagiti baybay iti Arctic ken Antarctic. Iti sabali a pannao, amang a nalamlamiis dagiti baybay kadagitoy a lugar.
Iti sabali a bangir, ad-adu a pudot ti maigup ti asin ngem ti danum ken dadduma pay a bambanag ken substance. Isu a dikayon masmasdaaw no parabawan ni Apong ti kelleb ti kaldero iti asin ta nalaklaka no kua a maluto ti innapuy.
* * *
Acknowledgment: Bannawag, Manila Bulletin.
Sapay la koma ta mapatinayon a mangipaskilkayo kadagiti artikulo a naimaldit iti nakayanakan a sao. Ammok nga adu nga amang dagiti agbasbasa iti daytoy a blog a saan a makaawat iti Ilocano ngem ammok a mapakawandaka no iyabelyo met ti dila diay San Vicente kadagiti nginabras dagiti nainsiriban a panpanunotyo. Yamanek.
ReplyDelete